ن : محمد نصر
بخش اول: پیش از جنگ (22/11/1357 ـ 30/6/1359)
زمينه‌سازي هجوم
با پيروزي انقلاب اسلامي، اختلافات ايران و عراق شدت گرفت. بحراني كه در گذشته توسط دو ابرقدرت وقت مهار مي‌شد، به بحراني تبديل شد كه يك طرف آن كشور انقلابي ايران و طرف ديگر دو قطب جهاني قرار گرفته بودند. به عبارت ديگر، انگيزه آغازگران جنگ عليه ايران، تركيبي از دو انگيزه منطقه‌اي و جهاني بود. دنياي تقسيم شده به بلوكهاي شرق و غرب و منطق حاكم بر روابط و مناسبات نظام دوقطبي، هرگونه انقلابي با ماهيت ديني و اسلامي را خلاف منافع خود ارزيابي مي‌كرد. در نتيجه، اجازه تولد قطب مستقلي را - كه نطفه آن با پيروزي انقلاب اسلامي در ايران بسته شده بود - نمي‌داد. از سوي ديگر، اسرائيل و كشورهاي مرتجع عرب به دليل عدم مشروعيت مردمي، از پيروزي انقلاب اسلامي احساس نگراني كرده و از تأثير آن در مسلمانان منطقه هراسان بودند.
در اين ميان، رژيم عراق ضمن نگراني از تأثير انقلاب اسلامي در ميان مردم خود، فرصت را براي فشار به رژيم تازه تولد يافته انقلابي به منظور كسب امتياز مغتنم شمرد تا به اين وسيله ضمن برطرف كردن نقاط ضعف ژئوپلتيك كشورش (با تصرف ارتفاعات مرزي در غرب كشور به منظور امنيت بغداد و نيز با اشغال بخشي از سواحل شمالي ايران در خليج‌فارس)، با گرايش به بلوك غرب، بتواند حمايت اين بلوك را براي پر كردن خلأ ناشي از سقوط شاه به دست آورد و نقش ژاندارم منطقه خليج فارس را به عهده گيرد. بر همين اساس، از نخستين روز پس از پيروزي انقلاب اسلامي، ضمن حمايت از گروه‌هاي ضدانقلاب خصوصا در استان‌هاي همجوار تحركات مرزي عراق آغاز شد.
اين تحركات، اگرچه در سال 1358 ضعيف بود؛ ليكن با آغاز سال 1359 با بروز حوادث مهمي چون قطع رابطه آمريكا با ايران، حمله ناموفق آمريكا در طبس، روي كار آمدن صدام حسين در عراق، و نيز دستگيري و اعدام آيت‌الله محمدباقر صدر شدت يافت. البته تجاوزات مرزي عراق در شش ماهه اول سال 1359 روند يكساني نداشت، بلكه از زمان قطع رابطه امريكا با ايران تا آستانه كودتاي‌نوژه روبه شدت گذاشت؛ در تيرماه 59، با فرارسيدن زمان اجراي‌كودتا و در هماهنگي با كودتاچيان، از شدت اقدامات مرزي عراق كاسته شد اما پس از كشف كودتا مجدداً در مردادماه اين تحركات روند صعودي يافت. تجاوزات عراق در شهريور ماه فوق‌العاده تشديدشد و طي سه‌دهه اول،دوم و سوم شهريورماه روند تصاعدي به‌خود گرفت. بدين گونه كه در شهريور 1359 جنگ سرد عراق عليه ايران به جنگ گرم تبديل شد و در 16/6/1359 منطقه خان ليلي به تصرف ارتش عراق درآمد. چند روز بعد، منطقه ميمك و پس از آن، پاسگاه‌هاي رشيديه، چيلات، بيات و نيز ارتفاع گيسكه به اشغال ارتش عراق درآمد.
به موازات عمليات منظم ارتش عراق در سرتاسر نقاط مرزي، دشمن به اقدامات ديگري از جمله توزيع سلاح بين عشاير خوزستان و عناصر ضدانقلاب در سراسر مرز دست زد. اين اقدام تا حدي گسترده بود كه در برخي شهرهاي مرزي، از جمله در مناطق كردنشين، خريد و فروش سلاح كاري عادي شده بود و بعضاً بازار گرمي داشت. همچنين، عمليات‌هاي نامنظم كه عموماً با حمايت عراق و گاهي به دست نيروهاي عراقي انجام مي‌شد، وضعيت استان‌هاي مرزي را ناآرام كرده بود و تلفات فراواني را از مردم و نيروهاي نظامي و انتظامي مي‌گرفت. مين‌گذاري در جاده‌ها، بمب‌گذاري در معابر عمومي و مراكز اقتصادي، كمين به ستون‌هاي نظامي و خودروهاي عمومي و شبيخون به مراكز مختلف، از جمله اين اقدامات بود.
وضعیت پیش از جنگ
روزشمار پیش از جنگ
-وضعیت نظامی:وضعیت نظامی ایران،وضعیت نظامی عراق، اقدامات نظامی پیش از جنگ عراق
-وضعیت سیاسی: وضعیت سیاسی ایران وضعیت سیاسی عراق، وضعیت منطقه‌اي بین المللی، سیاست خارجی ایران، کابینه دولت موقت مهدی بازرگان، کابینه دولت شورای انقلاب، نمایندگان دور اول مجلس شورای اسلامی
-وضعیت حقوقی: لغو قراداد 1975 الجزایر
-وضعیت اقتصادی:وضعیت اقتصادی ایران و عراق
زمينه‌سازي هجوم
با پيروزي انقلاب اسلامي، اختلافات ايران و عراق شدت گرفت. بحراني كه در گذشته توسط دو ابرقدرت وقت مهار مي‌شد، به بحراني تبديل شد كه يك طرف آن كشور انقلابي ايران و طرف ديگر دو قطب جهاني قرار گرفته بودند. به عبارت ديگر، انگيزه آغازگران جنگ عليه ايران، تركيبي از دو انگيزه منطقه‌اي و جهاني بود. دنياي تقسيم شده به بلوكهاي شرق و غرب و منطق حاكم بر روابط و مناسبات نظام دوقطبي، هرگونه انقلابي با ماهيت ديني و اسلامي را خلاف منافع خود ارزيابي مي‌كرد. در نتيجه، اجازه تولد قطب مستقلي را - كه نطفه آن با پيروزي انقلاب اسلامي در ايران بسته شده بود - نمي‌داد. از سوي ديگر، اسرائيل و كشورهاي مرتجع عرب به دليل عدم مشروعيت مردمي، از پيروزي انقلاب اسلامي احساس نگراني كرده و از تأثير آن در مسلمانان منطقه هراسان بودند.
در اين ميان، رژيم عراق ضمن نگراني از تأثير انقلاب اسلامي در ميان مردم خود، فرصت را براي فشار به رژيم تازه تولد يافته انقلابي به منظور كسب امتياز مغتنم شمرد تا به اين وسيله ضمن برطرف كردن نقاط ضعف ژئوپلتيك كشورش (با تصرف ارتفاعات مرزي در غرب كشور به منظور امنيت بغداد و نيز با اشغال بخشي از سواحل شمالي ايران در خليج‌فارس)، با گرايش به بلوك غرب، بتواند حمايت اين بلوك را براي پر كردن خلأ ناشي از سقوط شاه به دست آورد و نقش ژاندارم منطقه خليج فارس را به عهده گيرد. بر همين اساس، از نخستين روز پس از پيروزي انقلاب اسلامي، ضمن حمايت از گروه‌هاي ضدانقلاب خصوصا در استان‌هاي همجوار تحركات مرزي عراق آغاز شد.
اين تحركات، اگرچه در سال 1358 ضعيف بود؛ ليكن با آغاز سال 1359 با بروز حوادث مهمي چون قطع رابطه آمريكا با ايران، حمله ناموفق آمريكا در طبس، روي كار آمدن صدام حسين در عراق، و نيز دستگيري و اعدام آيت‌الله محمدباقر صدر شدت يافت. البته تجاوزات مرزي عراق در شش ماهه اول سال 1359 روند يكساني نداشت، بلكه از زمان قطع رابطه امريكا با ايران تا آستانه كودتاي‌نوژه روبه شدت گذاشت؛ در تيرماه 59، با فرارسيدن زمان اجراي‌كودتا و در هماهنگي با كودتاچيان، از شدت اقدامات مرزي عراق كاسته شد اما پس از كشف كودتا مجدداً در مردادماه اين تحركات روند صعودي يافت. تجاوزات عراق در شهريور ماه فوق‌العاده تشديدشد و طي سه‌دهه اول،دوم و سوم شهريورماه روند تصاعدي به‌خود گرفت. بدين گونه كه در شهريور 1359 جنگ سرد عراق عليه ايران به جنگ گرم تبديل شد و در 16/6/1359 منطقه خان ليلي به تصرف ارتش عراق درآمد. چند روز بعد، منطقه ميمك و پس از آن، پاسگاه‌هاي رشيديه، چيلات، بيات و نيز ارتفاع گيسكه به اشغال ارتش عراق درآمد.
به موازات عمليات منظم ارتش عراق در سرتاسر نقاط مرزي، دشمن به اقدامات ديگري از جمله توزيع سلاح بين عشاير خوزستان و عناصر ضدانقلاب در سراسر مرز دست زد. اين اقدام تا حدي گسترده بود كه در برخي شهرهاي مرزي، از جمله در مناطق كردنشين، خريد و فروش سلاح كاري عادي شده بود و بعضاً بازار گرمي داشت. همچنين، عمليات‌هاي نامنظم كه عموماً با حمايت عراق و گاهي به دست نيروهاي عراقي انجام مي‌شد، وضعيت استان‌هاي مرزي را ناآرام كرده بود و تلفات فراواني را از مردم و نيروهاي نظامي و انتظامي مي‌گرفت. مين‌گذاري در جاده‌ها، بمب‌گذاري در معابر عمومي و مراكز اقتصادي، كمين به ستون‌هاي نظامي و خودروهاي عمومي و شبيخون به مراكز مختلف، از جمله اين اقدامات بود.
وضعیت پیش از جنگ
روزشمار پیش از جنگ
-وضعیت نظامی:وضعیت نظامی ایران،وضعیت نظامی عراق، اقدامات نظامی پیش از جنگ عراق
-وضعیت سیاسی: وضعیت سیاسی ایران وضعیت سیاسی عراق، وضعیت منطقه‌اي بین المللی، سیاست خارجی ایران، کابینه دولت موقت مهدی بازرگان، کابینه دولت شورای انقلاب، نمایندگان دور اول مجلس شورای اسلامی
-وضعیت حقوقی: لغو قراداد 1975 الجزایر
-وضعیت اقتصادی:وضعیت اقتصادی ایران و عراق
:: موضوعات مرتبط: تاریخ جنگ ایران و عراق
:: برچسب‌ها: بخش اول, پیش از جنگ
