ن : محمد نصر
بخش چهارم: سال سوم جنگ (31/6/1361 ـ 31/6/1362)
تعقيب متجاوز
هرچند تا پايان دوره آزادسازي 85% از مناطق تحت اشغال دشمن آزاد شده بود، ليكن نزديك به نيمي از مرز مشترك همچون ارتفاعات مهم مرزي قصرشيرين تا چزابه و نيز طلائيه، كوشك و شلمچه و دو شهر مهران و نفت‌شهر همچنان در اشغال دشمن قرار داشت ضمن اينكه قصرشيرين و سومار زير ديد و تير دشمن بود. به عبارت ديگر 2500 كيلومترمربع از سرزمين ايران در اشغال دشمن باقي مانده بود و هيچ تضميني براي عقبنشيني كامل عراق وجود نداشت. در اين حال محافل سياسي بينالمللي در مورد اعاده حقوق جمهوري اسلامي هيچ واكنشي نشان نميدادند. به اين ترتيب ادامه اشغال سرزمينهاي اسلامي، ارتش شكست خورده عراق را در موقعيت برتر نگه ميداشت، لذا چارهاي جز ادامه جنگ و تعقيب متجاوز نبود. در سال سوم جنگ به موازات تلاش براي آزادسازي شهرهاي سومار و مهران و برخي ارتفاعات مرزي، تعقيب متجاوز نيز در دستور كار قواي خودي قرار داشت.
از نكات مهم سال سوم جنگ، تحول در سازمان رزم سپاه بود. منحني جذب نيروهاي مردمي، كه از عمليات ثامن‌الائمه(ع) تا عمليات بيت‌المقدس رشد فوق‌العاده‌اي را نشان مي‌داد، از عمليات بيت‌المقدس تا عمليات رمضان ثابت ماند. فرماندهان سپاه پاسداران كه علت اين وضعيت را محدوديت سازمان رزم خودي مي‌دانستند، درصدد گسترش آن برآمدند. بر همين اساس، بعد از عمليات رمضان، سازمان رزم سپاه تغييرات كلي يافت. در عمليات والفجر مقدماتي سازمان رزم جديد به طور كامل وارد صحنه نبرد شد، ليكن عدم موفقيت عمليات، سپاه را به اين نتيجه رساند كه رشد كمي سازمان سريع‌تر از رشد كيفي آن بوده است؛ لذا پس از عمليات مزبور سازمان رزم سپاه مجدداً اصلاح شد.
عدم موفقيت در عمليات رمضان - كه با هدف تعقيب متجاوز در منطقه شلمچه به اجرا درآمد - اتحاد نظر مسئولان سياسي و فرماندهان نظامي كشور در زمينه ادامة جنگ بعد از عمليات بيت‌المقدس را به اختلاف نظر در اين باره، تبديل كرد. از آن پس سياست‌مداران تنها با انگيزه كسب يك پيروزي نظامي بزرگ به منظور كسب امتيازات سياسي، با ادامه جنگ موافق بودند؛ اما نظاميها با هدف كسب پيروزي مطلق نظامي به ادامه جنگ ميانديشيدند. اين مسئله نوعي دوگانگي به وجود آورد. اين دوگانگي از سال سوم جنگ آثار مثبت و منفي خود را نشان داد. ميل به پايان جنگ با كسب يك پيروزي بزرگ، زمينه‌ساز آغاز تلاش ديپلماتيك در جنگ شد.
اين حركت هرچند محدود بود، ولي در سال‌هاي بعد آثار خود را بر جاي گذاشت. اين ديدگاه سبب شده بود كه مدت جنگ كوتاه فرض شود؛ لذا از به‌كارگيري كل امكانات كشور براي جنگ صرف نظر مي‌شد و نبردها صرفاً با اتكا به مقدورات نظامي موجود و استفاده محدود از امكانات دولتي و حمايت‌هاي مردمي، پشتيباني مي‌گرديد. اين در حالي بود كه در اردوي دشمن نه تنها امكانات عراق به طور متمركز به جنگ اختصاص يافته بود، بلكه حمايت مالي كشورهاي مرتجع عرب نيز سبب تقويت روزافزون ارتش عراق شده بود. به عبارت ديگر، پس از عمليات بيت‌المقدس، عراق جنگ را به عنوان مسئله اصلي خود تلقي مي‌كرد حال آنكه در اردوي خودي به چشم موقت به آن نگريسته مي‌شد. مضافاً اينكه استراتژي بزرگ كشور، استراتژي نظامي نبود؛ بلكه صبغه ديپلماسي داشت و هدايت جنگ با هدف دستيابي به صلحي شرافتمندانه دنبال مي‌شد.
وضعیت سال سوم جنگ
روزشمار سال سوم جنگ
-وضعیت نظامی: وضعیت نظامی ایران، وضعیت نظامی عراق، عملیات رمضان
-وضعیت سیاسی: وضعیت سیاسی ایران، وضعیت سیاسی عراق، وضعیت منطقه‌اي بین المللی، سیاست خارجی ایران،
-وضعیت حقوقی: صدور قطعنامه ۵۲۲ سازمان ملل
-وضعیت اقتصادی:وضعیت اقتصادی ایران و عراق
تعقيب متجاوز
هرچند تا پايان دوره آزادسازي 85% از مناطق تحت اشغال دشمن آزاد شده بود، ليكن نزديك به نيمي از مرز مشترك همچون ارتفاعات مهم مرزي قصرشيرين تا چزابه و نيز طلائيه، كوشك و شلمچه و دو شهر مهران و نفت‌شهر همچنان در اشغال دشمن قرار داشت ضمن اينكه قصرشيرين و سومار زير ديد و تير دشمن بود. به عبارت ديگر 2500 كيلومترمربع از سرزمين ايران در اشغال دشمن باقي مانده بود و هيچ تضميني براي عقبنشيني كامل عراق وجود نداشت. در اين حال محافل سياسي بينالمللي در مورد اعاده حقوق جمهوري اسلامي هيچ واكنشي نشان نميدادند. به اين ترتيب ادامه اشغال سرزمينهاي اسلامي، ارتش شكست خورده عراق را در موقعيت برتر نگه ميداشت، لذا چارهاي جز ادامه جنگ و تعقيب متجاوز نبود. در سال سوم جنگ به موازات تلاش براي آزادسازي شهرهاي سومار و مهران و برخي ارتفاعات مرزي، تعقيب متجاوز نيز در دستور كار قواي خودي قرار داشت.
از نكات مهم سال سوم جنگ، تحول در سازمان رزم سپاه بود. منحني جذب نيروهاي مردمي، كه از عمليات ثامن‌الائمه(ع) تا عمليات بيت‌المقدس رشد فوق‌العاده‌اي را نشان مي‌داد، از عمليات بيت‌المقدس تا عمليات رمضان ثابت ماند. فرماندهان سپاه پاسداران كه علت اين وضعيت را محدوديت سازمان رزم خودي مي‌دانستند، درصدد گسترش آن برآمدند. بر همين اساس، بعد از عمليات رمضان، سازمان رزم سپاه تغييرات كلي يافت. در عمليات والفجر مقدماتي سازمان رزم جديد به طور كامل وارد صحنه نبرد شد، ليكن عدم موفقيت عمليات، سپاه را به اين نتيجه رساند كه رشد كمي سازمان سريع‌تر از رشد كيفي آن بوده است؛ لذا پس از عمليات مزبور سازمان رزم سپاه مجدداً اصلاح شد.
عدم موفقيت در عمليات رمضان - كه با هدف تعقيب متجاوز در منطقه شلمچه به اجرا درآمد - اتحاد نظر مسئولان سياسي و فرماندهان نظامي كشور در زمينه ادامة جنگ بعد از عمليات بيت‌المقدس را به اختلاف نظر در اين باره، تبديل كرد. از آن پس سياست‌مداران تنها با انگيزه كسب يك پيروزي نظامي بزرگ به منظور كسب امتيازات سياسي، با ادامه جنگ موافق بودند؛ اما نظاميها با هدف كسب پيروزي مطلق نظامي به ادامه جنگ ميانديشيدند. اين مسئله نوعي دوگانگي به وجود آورد. اين دوگانگي از سال سوم جنگ آثار مثبت و منفي خود را نشان داد. ميل به پايان جنگ با كسب يك پيروزي بزرگ، زمينه‌ساز آغاز تلاش ديپلماتيك در جنگ شد.
اين حركت هرچند محدود بود، ولي در سال‌هاي بعد آثار خود را بر جاي گذاشت. اين ديدگاه سبب شده بود كه مدت جنگ كوتاه فرض شود؛ لذا از به‌كارگيري كل امكانات كشور براي جنگ صرف نظر مي‌شد و نبردها صرفاً با اتكا به مقدورات نظامي موجود و استفاده محدود از امكانات دولتي و حمايت‌هاي مردمي، پشتيباني مي‌گرديد. اين در حالي بود كه در اردوي دشمن نه تنها امكانات عراق به طور متمركز به جنگ اختصاص يافته بود، بلكه حمايت مالي كشورهاي مرتجع عرب نيز سبب تقويت روزافزون ارتش عراق شده بود. به عبارت ديگر، پس از عمليات بيت‌المقدس، عراق جنگ را به عنوان مسئله اصلي خود تلقي مي‌كرد حال آنكه در اردوي خودي به چشم موقت به آن نگريسته مي‌شد. مضافاً اينكه استراتژي بزرگ كشور، استراتژي نظامي نبود؛ بلكه صبغه ديپلماسي داشت و هدايت جنگ با هدف دستيابي به صلحي شرافتمندانه دنبال مي‌شد.
وضعیت سال سوم جنگ
روزشمار سال سوم جنگ
-وضعیت نظامی: وضعیت نظامی ایران، وضعیت نظامی عراق، عملیات رمضان
-وضعیت سیاسی: وضعیت سیاسی ایران، وضعیت سیاسی عراق، وضعیت منطقه‌اي بین المللی، سیاست خارجی ایران،
-وضعیت حقوقی: صدور قطعنامه ۵۲۲ سازمان ملل
-وضعیت اقتصادی:وضعیت اقتصادی ایران و عراق
:: موضوعات مرتبط: تاریخ جنگ ایران و عراق
:: برچسب‌ها: بخش چهارم, سال سوم جنگ
