دانشنامه جنگ ایران و عراق

روزشمار سال دوم جنگ

سال 1360

5/7/1360
عمليات گسترده ثامن‌الائمه 5/7/60 در منطقه عمومي خوزستان شمال آبادان به فرماندهی مشترك نصر من الله و فتح قريب عملیات ثامن الائمه: نیروهای عراقی در نخستین روزهای جنگ  با عبور از رودخانه کارون و قطع دو جاده آبادان-اهواز و آبادان-ماهشهر، ‏جزیره آبادان را که از هر سو توسط آب و باتلاق احاطه شده بود محاصره کردند. ‏هرچند تلاش دشمن برای ورود به جزیره آبادان ناکام ماند حفظ محاصره شهر توسط دشمن برگ تبلیغاتی بزرگی محسوب می‏شد زیرا شهر آبادان به عنوان بزرگترین مرکز نفتی کشور شناخته شده ترین شهر ایران در جهان بود ! هرچند تلاش های اولیه برای شکستن خط محاصره ناکام ماند، ‏نیروهای سپاه و ارتش با اقداماتی نظیر احداث جاده در دل باتلاق های شمال شرق آبادان و تشکیل خط پدافند قوی در جبهه دارخوین آماده تهاجم به دشمن می‏شدند. ‏در شب عزل بنی صدر هم از همان جبهه دارخوین به مواضع مستحکم عراق حمله کرده و با تصرف ضلع مستحکم شمالی آن، ‏موضع مثلث شکل عراق در شرق کارون را نفوذ پذیر ساختند. ‏
سرانجام عملیات نهایی که باید آن را نقطه عطف بزرگ جنگ  دانست با نام مقدس ثامن الائمه آغاز گردید و در کمتر از ۱۲ ساعت مواضع عراق در شرق کارون به طور کامل آزاد شده و حلقه محاصره آبادان شکسته شد. ‏نکته جالب توجه عملیات در این بود که نیروهای عراق که با داشتن دو پل حفار و قصبه با غرب کارون ارتباط داشتند در موضعی که به این پل ها نزدیک تر بود به شدت مقاومت می‏کردند اما نیروهای محور دیگر ایران به سرعت خود را به پل ها رسانده و با تصرف آنها مقاومت دشمن را در هم شکستند. ‏به این ترتیب عملیات ثامن الائمه از لحاظ سرعت جابجایی قوای ایران در زمان حمله منحصر به فرد محسوب می‏شود. ‏در پایان این عملیات بود که هواپیمای فرماندهان سپاه و ارتش در راه تهران سرنگون شد و آقایان فلاحی، ‏فکوری، ‏کلاهدوز، ‏جهان آرا و نامجو به شهادت رسیدند. ‏

 ۸/۷/۱۳۶۰
شهادت سرتیپ موسی نامجو (وزیر دفاع)، سرلشکر ولی الله فلاحی (فرمانده نیروی زمینی ارتش)، یوسف کلاهدوز (قائم مقام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)، سرتیپ فکوری (فرمانده نیروی هوایی ارتش)، محمد جهان آرا (فرمانده سپاه پاسداران خرمشهر)، بر اثر سقوط هواپیمای سی ـ ۱۳۰ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
2/8/1360
حمله هوایی ۳ فروند میگ عراقی به خانه‌‏های مسکونی آبادان، که به تخریب کامل ۱۱۰ خانه انجامید.
 ۲۴/۸/۱۳۶۰
درخواست صدام از هیئت کنفرانس اسلامی، مبنی بر به رسمیت شناختن حقوق و حاکمیت عراق بر سرزمین‌ها و آب‌‏های ملی، از جمله شط العرب (اروند رود).
 ۸/۹/۱۳۶۰
عمليات گسترده طريق‌القدس 8/9/60 در منطقه عمومي خوزستان بستان به فرماندهی مشترك يا حسين(ع) عملیات طریق القدس: حمله بزرگ بعدی ایران با هدف آزادسازی شهر بستان و تنگه چزابه و قطع ارتباط دشمن در شمال و جنوب جبهه خوزستان انجام گردید. ‏عراقی ها براساس شواهد و حدسیات منتظر این حمله بودند اما در اینجا سپاه با کمک ارتش دست به ابتکار بزرگی زد. ‏در شمال سوسنگرد و بستان یک منطقه وسیع رملی (شن روان) قرار دارد که عراقی ها آن را غیرقابل عبور می‏دانستند. ‏رزمندگان جهاد سازندگی با ایمان و پشتکار موفق شدند بدون اینکه دشمن متوجه شود (و این از معجزات بزرگ زمان جنگ است) در دل این تپه ها با لودر و بلدوزر جاده بزنند !
به این ترتیب با آغاز عملیات، ‏نیروهای ایران از دو محور تپه های رملی و جنوب کرخه به دشمن حمله کردند. ‏حمله از تپه های رملی کاملاً غافلگیرانه انجام شد و نیروهای ایران به سرعت خود را به تنگه چزابه رسانیدند اما همانطور که گفتم عراقی ها منتظر این عملیات بودند و جهت طبیعی آن را از جنوب کرخه می‏دانستند بنابراین در این محور شدیداً مقاومت می‏کردند. ‏با مشاهده این مقاومت به سرعت تصمیم گیری شد که نیروهای ایران از همان سمت شمال وارد شهر بستان شوند و به این ترتیب شهر پس از حدود ۱۴ ماه آزاد شد. ‏
اما مقاومت عراقی ها در محور جنوبی ادامه یافت و آنها امیدوار بودند از همین سمت دوباره به بستان حمله کنند. ‏اما در نبرد معروف پل سابله شکست خوردند و برای به دست آوردن موضع مناسب تا جنوب رودخانه نیسان عقب نشستند. ‏نبرد سابله تا آن زمان بزرگترین رویارویی مستقیم تانک های ایران و عراق بود که با برتری کامل نیروهای زرهی ایران همراه شد. ‏
9/9/1360
عمليات محدود كاني سخت 9/9/60 در منطقه عمومي ايلام مهران-پاسگاه كاني سخت به فرماندهی سپاه
۲۰/۹/۱۳۶۰
عمليات متوسط مطلع الفجر 20/9/60 در منطقه عمومي كرمانشاه گيلان‌غرب-شياكوه به فرماندهی مشترك يا مهدي(عج)ادركني
22/9/1360
عمليات محدود اميرالمومنين(ع) 22/9/60 در منطقه عمومي كرمانشاه سرپل ذهاب-ارتفاع گاوميشان به فرماندهی سپاه
 ۱۲/۱۰/۱۳۶۰
عمليات متوسط محمدرسول‌الله(ص) 12/10/60 در منطقه عمومي سليمانيه بياره-طويله به فرماندهی مشترك
۲۱/۱۰/۱۳۶۰
حمله عراق به دو کشتی خارجی، در خلیج فارس، برای ناامن اعلام کردن خلیج فارس.
 ۹/۱۱/۱۳۶۰
شهادت حسن باقری و مجید بقایی، سرداران سپاه در جبهه‌‏.
1/12/1360
عمليات محدود امام علي(ع) 1/12/60 در منطقه عمومي خوزستان بستان-تنگه چزابه به فرماندهی سپاه
5/12/1360
آقای پالمه و گروه وی مذاکراتی در بغداد و تهران انجام دادند و طرح تکمیل شده‏ای را که براساس پیشنهاد ژوئن 1981 تهیه شده بود، به طرفین ارائه نمودند.
24/12/1360
آغاز عملیات امام الحسنین (ع)، در کرخه نور، با تلاش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

سال 1361

2/1/1361

عمليات گسترده فتح‌المبين 2/1/61 در منطقه عمومي خوزستان غرب شوش-دزفول به فرماندهی مشترك يا زهرا(ع) عملیات فتح المبین: پس از عملیات طریق القدس فرماندهان ارتش عراق کاملاً مطمئن بودند که نیروهای ایران چه به لحاظ داشتن برتری روحی و چه برتری نظامی، ‏موقعیت پیش آمده را از دست نخواهند داد و به حملات خود در جبهه جنوب ادامه می‏دهند. ‏ظاهراً عراقی ها به درستی متوجه شده بودند که عملیات بعدی ایران در ۲۲ بهمن آغاز خواهد شد بنابراین یک هفته قبل از این تاریخ در تنگه چزابه دست به حمله زدند. ‏قصد آنها هم اشغال مجدد شهر بستان بود و هم به تعویق انداختن عملیات ایران. ‏گفته شده که شخص صدام از نزدیک این حمله را فرماندهی می‏کرد صدام در جبهه!
نبرد در چزابه دو هفته تمام ادامه داشت و هرچند با ضد حمله نیروهای ایران که به عملیات امام علی(ع) معروف شد غائله خاتمه یافت، ‏عراقی ها هم موفق به تعویق انداختن عملیات ایران شدند و هم تلفات زیادی به نیروهایی که خود را برای عملیات آماده کرده بودند وارد ساختند. ‏
همین مسئله باعث شد تا عراقی ها یک بار دیگر وسوسه شده و چند شب قبل از شب تحویل سال، ‏در جبهه کرخه حمله کردند. ‏فرماندهان ایران پس از دفع حمله عراق تصمیم گرفتند که عملیات ایران باید سریعاً آغاز شود و تعویق مجدد آن فقط به ضرر ایران خواهد بود. ‏به این ترتیب در شب دوم فرودین ماه سال ۶۱ عملیات فتح المبین در غرب شوش و دزفول آغاز گردید. ‏
حمله ۶ گردان (معادل دو تیپ) پیاده سپاه و ارتش به مقر فرماندهی کل عراق در منطقه که در عمق مواضع دشمن قرار داشت، ‏درست در لحظه شروع عملیات، ‏شیرازه دفاع ارتش عراق را از هم پاشید و نیروهای ایران از سمت شمال وارد مواضع دشمن شدند. ‏اما در این مقطع عملیات با یک تهدید جدی مواجه شد. ‏
لشکر ۱۰ زرهی گارد ریاست جمهوری عراق که معروف ترین لشکر ارتش عراق بود و از تانک های پیشرفته تی-۷۲ روسی استفاده می‏کرد(سایر لشکرهای عراق تانک های تی-۶۰ و تی-۶۵ داشتند) در تنگه ابوغریب مستقر شده بود و با روشن شدن هوا شروع به پیشروی در دشت عباس کرد. ‏
نه لشکر ۹۲ خوزستان و نه تیپ های ۲۷ محمد رسول الله و ۱۴ امام حسین(ع) که در دشت عباس مستقر شده بودند به تنهایی قادر به شکست دادن لشکر ۱۰ عراق نبودند. ‏پس از حدود دو روز نبرد شدید که حتی منجر به برکناری تعدادی از فرماندهان لشکر ۹۲ در صحنه نبرد شد، ‏بالاخره همه واحدهای سپاه و ارتش که در دشت عباس جمع شده بودند با هم به لشکر ۱۰ حمله کرده و با فشار نیروی انسانی آنها را از تنگه عقب زدند. ‏پس از شکست لشکر ۱۰ بود که تازه پیروزی واقعی خود را به نیروهای ایرانی نشان داد. ‏سربازان عراقی در همه جا دست ها را بالا برده و داوطلبانه تسلیم می‏شدند تا جایی که پیش می‏آمد دهها اسیر را تنها یک نفر به پشت جبهه منتقل می‏کرد. ‏
عملیات با سرعت و خیلی بیشتر از چیزی که فرماندهان انتظار داشتند پیش رفت تا جایی که شهید صیاد شیرازی (فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش) شخصاً به خط مقدم رفت تا جلوی پیشروی بیشتر نیروهای ایران را بگیرد! چون اگر نیروهای عمل کننده در امتداد رودخانه دویرج پدافند پیوسته تشکیل نداده و از آن عبور می‏کردند ممکن بود عراقی ها دوباره دست به حمله زده و آنها را از روی ارتفاعات مرزی زیر آتش بگیرند. ‏
26/1/1361
وزارت خارجه آمریکا آمادگی این کشور را برای مذاکره در مورد از سرگیری روابط رسمی سیاسی با عراق اعلام کرد.
30/1/1361
پنجمین مسافرت بدون نتیجه هیئت صلح سازمان کنفرانس اسلامی، به تهران و بغداد.
10/2/1361
-عمليات گسترده بيت‌المقدس 10/2/61 در منطقه عمومي خوزستان هويزه-خرمشهر به فرماندهی مشترك يا علي‌بن‌ابيطالب(ع) عملیات بیت المقدس: شهر خرمشهر پس از ۳۴ روز مقاومت جانانه در ۴ آبان ماه سال ۵۹ به اشغال عراق درآمد. ‏البته این شهر خرمشهر که گفته می‏شود واقعاً همه شهر نبود! در واقع رودخانه کارون شهر را دو قسمت کرده است و عراقی ها قسمت اصلی آن را که در غرب کارون است اشغال کردند اما موفق به اشغال باقی مانده شهر که شامل محله کوت شیخ و پایگاه دریایی خرمشهر در شرق کارون و در جزیره آبادان بود، ‏نشدند و در اواخر همان ماه پل خرمشهر را منهدم کردند که نشانه ناامیدی کاملشان بود. ‏
به هر حال بخش اصلی و بزرگتر شهر خرمشهر در اشغال عراق بود و این بزرگترین امتیازی بود که دشمن پس از شکسته شدن محاصره آبادان در اختیار داشت تا جایی که صدام گفته بود اگر ایرانی ها خرمشهر را آزاد کنند من کلید بصره را به آنها خواهم داد!
پس از عملیات فتح المبین، ‏کاملاً مشخص بود که محل عملیات بعدی ایران منطقه غرب کارون خواهد بود اما این سرعت عمل ایران برای آغاز عملیات بزرگ بعدی پس از فتح المبین بود که عراقی ها را غافلگیر کرد. ‏البته در اینجا هم یکی از معجزات بزرگ الهی به کمک رزمندگان ایران آمد. ‏
منطقه در اشغال دشمن از غرب به کارون و از شمال به رودخانه کرخه کور محدود می‏شد. ‏عراقی ها با توجه به حملات متعدد و تحرک بالای قوای ایران در جبهه کرخه کور، ‏مواضع خود را کاملاً چسبیده به رودخانه احداث کرده و از آن به عنوان یک مانع طبیعی استفاده می‏کردند ضمن اینکه مواضع متعدد و چند لایه ایی هم پس از آن داشتند اما در جبهه کارون مرتکب اشتباه بزرگی شدند. ‏آنها کارون را به عنوان یک مانع طبیعی ارزشمند رها کرده و خط اصلی خود را امتداد جاده اهواز-خرمشهر تشکیل داده بودند. ‏این جاده با دو متر ارتفاع بلندترین عارضه زمین در دشت پهناور شمال خرمشهر محسوب می‏شد. ‏عراقی ها در حد فاصل جاده و کارون به ایجاد چند مانع محدود و مواضع کمین اکتفا کرده بودند
برای فریب دشمن و آزادسازی کامل منطقه، ‏عملیات از هر دو محور کارون و کرخه کور انجام شد. ‏در محور کرخه کور به علت مقاومت و هوشیاری نیروهای عراقی و چند لایه بودن مواضع دشمن، ‏نیروهای ایرانی پس از یک نبرد شدید مجبور به بازگشت شدند. ‏اما در شبهای بعد همچنان وانمود به تهاجم می‏کردند تا جلوی تمرکز قوای دشمن گرفته شود. ‏
بر خلاف جبهه کرخه کور، ‏فاصله خط دشمن از کارون باعث شد تا نیروهای ایرانی با خیال راحت روی کارون پل زده و همزمان با حرکت واحدهای پیاده به سمت خط دشمن، ‏واحدهای زرهی و تدارکات را نیز از رودخانه عبور دادند. ‏خط دشمن بر روی جاده اهواز-خرمشهر پس از چند ساعت درگیری سقوط کرد. ‏روز بعد تانک های دشمن از سمت مرز به جاده نزدیک شده و یکی از شدیدترین جنگ های نفر با تانک طول جنگ، ‏در اینجا رخ داد تا اینکه بالاخره تانک های عراقی با تلفات بالا مجبور به عقبنشینی شده و خط تصرف شده تثبیت گردید. ‏پس از آن نیروهای ایرانی به سمت مرز حرکت کردند، ‏عراقی ها که انتظار این حرکت را نداشتند به سرعت شکست خورده و تا حوالی بصره عقبنشینی کردند تا جایی که بعداً فرماندهان ایرانی متوجه شدند در بعضی از قسمت ها نیروهای ایران بر خلاف دستور، ‏بر روی دژ مرزی عراق مستقر هستند نه دژ مرزی ایران !
با رسیدن رزمندگان ایران به مرز، ‏عراقی ها با تصور اینکه ایران به پیشروی تا رسیدن به ساحل شط العرب ادامه خواهد داد، ‏قوای خود را از کرخه کور احضار کرده و تا طلائیه عقبنشینی کردند تا بتوانند جبهه خالی مقابل ایران را پر کنند. ‏به این ترتیب شهر هویزه و پادگان حمید که توسط دشمن کاملاً ویران شده بودند آزاد گشتند. ‏همچنین شهرک جفیر هم به دست نیروهای ایران افتاد. ‏عراقی ها در طول ۱۹ ماه استقرار خود در منطقه، ‏این شهرک مدرن و مرفه را برای اسکان دائم فرماندهان و افسران جبهه ایجاد کرده و جاده های فراوانی از نقاط مختلف منطقه به آنجا کشیده بودند !
مرحله سوم عملیات با هدف محاصره و آزادسازی خرمشهر پس از چند روز توقف و استراحت نیروها آغاز شد، ‏اما همین فرصت کوتاه باعث شده بود تا عراقی ها با هر وسیله و نیروی ممکن در اطراف جاده خرمشهر-بصره پدافند چند لایه ایجاد کنند و مرحله سوم عملیات با وارد آمدن تلفات زیادی به نیروهای ایران به نتیجه نرسید. ‏
برای اجرای مرحله چهارم قرار شد فقط به قسمت کوچکی از خط دشمن در حوالی نهر عرایض ضربه وارد شود و با شکافتن جبهه، ‏خرمشهر محاصره شده و بعداً درباره آزادسازی آن تصمیم گیری شود. ‏این نقشه با موفقیت اجرا شد و نیروهای ایران توانستند با ایجاد یک شکاف در جبهه بصره-خرمشهر، ‏ارتباط دشمن را قطع کنند. ‏اما پس از آن وقایع با چنان سرعتی اتفاق افتاد که هنوز هم هیچ کس توضیح منطقی جز اینکه معجزه خداوند بوده است برای آن ندارد. ‏
هنگامی که جبهه عراق شکافته شد و خرمشهر محاصره گردید هنوز صبح نشده بود. ‏رزمندگانی که در سمت شرق شکاف پیشروی کرده بودند وقتی با مقاومت جدی مواجه نشدند از داخل نخلستان به سمت خرمشهر پیشروی کرده و نیروهایی که سر راهشان بودند بعد از کمی مقاومت تسلیم می‏شدند، ‏یک دفعه در مقر، ‏فرماندهان متوجه شدند که رزمندگان دارند در بی سیم ها راجب به وارد شدن به شهر صحبت می‏کنند و اینکه عراقی ها دسته دسته در حال تسلیم شدند هستند. ‏از همه جهت نیروها به داخل شهر ریختند و با هزاران سربازان عراقی مواجه شدند که بدون مقاومت جدی تسلیم می‏شدند ؛ بسیاری از آنها که به امید یافتن راه فراری به ساحل رفته بودند یا در مواجه با امواج خروشان اروند غرق شدند یا ناچار به تسلیم گردیدند. ‏تعداد اسرا چنان زیاد بود که به آنها گفته شد از روی جاده اهواز-خرمشهر پیاده به راه بیافتند تا بتدریج وسایل نقلیه برایشان فراهم شود ! خبر آزادسازی خرمشهر ظهر از رادیو سراسری ایران اعلام شد و رزمندگان همان ساعت در مسجد جامع خرمشهر نماز خواندند. ‏بعداً مشخص شد فرمانده عراقی ها در خرمشهر همان موقع که نیروهایش در حال تسلیم شدن بودند سعی داشته با هلی کپتر فرار کند که سقوط کرده است !
آزادی خرمشهر
یک واقعه جالب که همزمان با عملیات بیت المقدس رخ داد، ‏عملیات پشتیبانی بیت المقدس در منطقه فکه بود ؛ در قرارگاه فرماندهی تصمیم گرفته شده بود برای اینکه جلوی تمرکز قوای دشمن گرفته شود، ‏در منطقه فکه یک عملیات پشتیبانی انجام شده و چند ارتفاع مهم منطقه آزاد شود و از آنجا که هدایت عملیات بیت المقدس بسیار مشکل و وقتگیر بود اجرا عملیات بر عهده قرارگاه محلی گذاشته شد. ‏اما پس از چند روز قرارگاه اصلی متوجه می‏شود که هنوز خبری از عملیات نیست. ‏شهید صیاد شیرازی شخصاً به منطقه می‏رود. ‏هنگامی که به آنجا می‏رسد ارتشی ها را در مقر می‏بیند. ‏ظاهراً نیروهای ارتش و سپاه برای اجرای مشترک به توافق نرسیده بودند. ‏اول ارتشی ها رفته و نتوانسته بودند از موانع عراقی ها عبور کنند و هنگامی آن شهید بزرگوار به منطقه رسید سپاهی ها برای اجرا عملیات رفته بوده اند که آنها هم شب بدون موفقیت بازگشتند. ‏در اینجا صیاد شیرازی آنها را نصیحت به همکاری می‏کند و باز می‏گردد. ‏چند روز بعد اعلام می‏کنند که مشترکاً عمل کرده و ارتفاعات مورد نظر را آزاد نموده اند !
-عمليات متوسط پشتيباني بيت‌المقدس 10/2/61 در منطقه عمومي خوزستان فكه به فرماندهی مشترك يا علي‌بن‌ابيطالب(ع)
13/2/1361
سقوط هواپیمای حامل بن‏یحیی (وزیر امور خارجه الجزایر) و هیئت همراه او، در نزدیکی مرز ترکیه، در پی حمله دو فروند هواپیمای عراقی.
20/2/1361
-آزادی شلمچه، با تلاش نیروهای ایران .
-عمليات محدود حسين‌بن‌علي(ع) 26/2/61 در منطقه عمومي ايلام ارتفاع ميمك به فرماندهی سپاه
 3/3/1361
-اعلامیه ۱۰ کشور عضو جامعه اروپا، درباره نگرانی از ادامه جنگ ایران و عراق.
-آزادی خرمشهر، در سومین مرحله عملیات بیت المقدس، به دست نیروهای ایران، پس از ۵۷۶ روز اشغال به دست ارتش عراق. ‏
 10/3/1361
انتشار بیانیه سومین اجلاس فوق‌العاده وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس، در کویت، درباره ضرورت آتش‌بس در جنگ ایران و عراق و برقراری صلح، به علت واهمه از گسترش پیروزی جمهوری اسلامی ایران در منطقه.
 14/3/1361
-رئیس شورای امنیت از طرف اعضای شورا بیانیه‏ای صادر کرد که طی آن از طرفین خواستار حل مسالمت آمیز منازعه شده است.
-رادیو قطر نگرانی این کشور را از شکست عراق اعلام کرد.
26/3/1361
ایران و عراق تعدادی اسیر جنگی زخمی را تحت نظارت کمیته بین الملل صلیب سرخ در قبرس مبادله کردند.
23/4/1361
-عمليات گسترده رمضان 23/4/61 در منطقه عمومي بصره شرق بصره به فرماندهی مشترك يا صاحب‌الزمان (عج)ادركني عملیات رمضان: عملیات رمضان پس از فرمان امام برای ادامه جنگ با سرعت چند روزه برنامه ریزی و نیروها محیای کارزار شدند. ‏قرار بر این بود که مواضع معروف به مثلثی عراق در حد فاصل شلمچه تا طلائیه شکافته شود تا راه برای پیشروی های بعدی به سمت بصره باز باشد. ‏
حتی فرماندهان ایران هم به اندازه عراقی ها روی نفوذ ناپذیری مواضع مثلثی حساب می‏کردند و هنگامی که ظرف چند ساعت این مواضع تصرف شدند، ‏بدون آمادگی قبلی فرمان پیشروی به عمق خاک دشمن صادر شد. ‏چندین تیپ از نیروهای سپاه و ارتش بدون اینکه با مقاومت جدی نیروهای عراقی مواجه شوند خود را به انتهای غربی کانال پرورش ماهی و نهر کتیبان در شمالغرب بصره رساندند. ‏یک پیشروی شگفت انگیز و مهم که می‏توانست در سرنوشت جنگ تاثیر زیادی داشته باشد اما پیشروی بدون پوشش لازم و نیروی پشتیبانی در عقبه !
عراقی ها خیلی زود متوجه این نقطه ضعف شدند و از شمال و جنوب برای بستن راه نیروهای پیشرو پاتک زدند. ‏از یگان هایی که خود را به انتهای کانال پرورش ماهی رسانده بودند فقط عده کمی توانستند از خط محاصره خارج شوند. ‏تلفات نیروهای ایران بقدری زیاد بود که عملاً کفه ترازویی را که بعد از فتح المبین و بیت المقدس به نفع ایران سنگین شده بود دوباره سبک کرد. ‏
شهید صیاد شیرازی در کتاب خاطراتش علت اصلی ناکامی عملیات رمضان را غرور کاذب و غفلت از یاد خداوند ذکر کرده است و اینکه تازه پس از اینکه شکست ظاهر شد یادمان آمد برای دفاع از چه می‏جنگیم !
به هر حال سنگینی شکست مرحله اول عملیات باعث توقف کامل آن نشد چون احتمال داشت با تقویت روحیه نیروهای عراقی، ‏آنها به حمله خود ادامه داده و یک بار دیگر خرمشهر را در معرض سقوط قرار دهند. ‏عملیات با همان نیروهای باقی مانده و چند واحدی که به سرعت از سایر جبهه ها احضار شدند تا چند شب ادامه یافت و تانک های زیادی از ارتش عراق منهدم شد. ‏در پوشش این چند شب نبرد هم نیروهای جهاد توانستند یک خط پدافند قوی حد فاصل پاسگاه های زید و بوبیان عراق احداث کنند. ‏این خط پدافند بعدها خیلی مفید واقع شد و عراقی ها تا اواخر جنگ موفق به عبور از آن نشدند. ‏
-حمله هوایی ۲ جنگنده عراقی به مناطق مسکونی خرم آباد، که شهادت ۳۶ نفر و زخمی شدن ۳۰۰ نفر را به دنبال داشت.
24/4/1361
شورای امنیت قطعنامه 514 را صادر کرد در این قطعنامه از طرفین درگیر خواستار آتش بس فوری و عقت نشینی نیروها بهمرز‏های بین المللی شناخته شده است. در این قطعنامه اعزام ناظران سازمان ملل جهت نظارت و تأیید آتش بس و عقب نشینی و ادامه تلاش‏های میانجیگرانه گنجانده شده است و نیز از سایر کشورها خواسته شده است که از اقداماتی که ممکن است به ادامه درگیری کمک نماید،اجتناب ورزند.
25/4/1361
حمله هوایی ارتش عراق به مناطق مسکونی همدان، که ۱۳۰ شهید و ۵۷۰ مجروح به جای گذاشت.
15/5/1361
عمليات محدود ثارالله 15/5/61 در منطقه عمومي كرمانشاه قصرشيرين-ارتفاع باباهادي به فرماندهی سپاه
 
 منابع روزشمار: کتب مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ(مرکز اسناد دفاع مقدس)